İşbu bilgi notunda 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 82. maddesinde düzenlenen zayi belgesi talebi konusuna dair araştırma notları yer almaktadır.

TTK’nin 82/7. maddesi uyarınca, bir tacirin saklamakla yükümlü olduğu defterler ve belgeler; yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle ve kanuni saklama süresi içinde zıyaa uğrarsa tacir zıyaı öğrendiği tarihten itibaren on beş gün içinde ticari işletmenin bulunduğu yer Asliye Ticaret Mahkemesi’nden kendisine zayi belge verilmesini isteyebilir.

Zayi belgesi talep edilebilmesi şartları aşağıdaki gibidir:

• Zayi belgesi isteyen kişi defter tutmakla ve/veya saklamakla yükümlü olmalıdır. (Söz konusu dava yalnızca tacirler tarafından açılabilmektedir.)
• Zayi edilen defter ve belgeler tacirin saklamakla yükümlü olduğu ve kullanılmış ticari defter ve belgeler olmalıdır.
• Defterler mücbir sebep sonucunda zayi olmalıdır.
• Defter ve belgeler saklama süresi içerisinde zayi olmalıdır.
• Zayi belgesi isteyen tacir usulüne uygun defter tutmuş olmalıdır.
• Başvuru on beş günlük hak düşürücü süre içerisinde yapılmalıdır.

Yargıtay kararları uyarınca tacirin “basiretli bir iş adamı” olarak ticari defter ve belgelerin zayi olmasında ve defterlerin muhafazasında herhangi bir kusurunun bulunmaması gerekir. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi bir kararında: “davacının defter ve belgeleri belirtildiği gibi araç koltuğundan çalındığı, bu kapsamdaki defter ve belgeleri bu şekilde araç camından da görülebilecek şekilde araç arka koltuğuna konulmasının tacirin basiretli bir iş adamı olarak ticari defter ve belgelerinin saklanması noktasında gerekli dikkat ve özeni gösterme yükümlülüğüne aykırılık teşkil ettiğine” hükmetmiştir.

Elektronik defterlerin zayi olması halinde ne yapılması gerektiği ise Elektronik Defter Genel Tebliği’nin 7.1. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde uyarınca; e-Defter tutanlar, Vergi Usul Kanununda belirtilen “Mücbir Sebep” halleri nedeniyle e-Defter veya beratlarına ait kayıtlarının bozulması, silinmesi, zarar görmesi veya işlem görememesi ve e-Defter ve berat dosyalarının muhafaza edildiği e-Defter saklama hizmeti veren özel entegratör kuruluşlardan veya Gelir İdaresi Başkanlığı’ndan ikincil örneklerinin temin edilemediği hallerde, söz konusu durumların öğrenilmesinden itibaren tevsik edici bilgi ve belgeleri ile birlikte on beş gün içinde ticari işletmesinin bulunduğu yetkili mahkemesine başvurarak kendisine bir zayi belgesi verilmesini istemelidir. Mahkemeden zayi belgesinin temin edilmesini müteakip, zayi belgesi ile birlikte durumun Gelir İdaresi Başkanlığı’na yazılı olarak bildirilmesi ve Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından istenilen bilgi ve belgelerin (talep edilecek bilgi ve belgeler e-Defter Uygulama Kılavuzunda açıklanır) ibraz edilmesi halinde, mükelleflerin zayi olan e-Defter kayıtlarının yeniden oluşturulması ve bunlara ait yeni oluşturulan e-Defter ve berat dosyalarının e-Defter uygulaması aracılığı ile Gelir İdaresi Başkanlık sistemine yeniden yüklenmesi için Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yazılı izin verilir.

E-defterlere virüs girmesi ve zayi olması ile ilgili tacirin kusuru noktasında ilk derece mahkemesi ve Bölge Adliye Mahkemesince verilmiş bazı kararlar mevcuttur. Aşağıda yer alan Bölge Adliye Mahkemesi kararında, tacirin e-defterlerin muhafazası ve yedeklenmesi konusunda basiretli bir iş adamı gibi üzerine düşen yükümlülükleri yerine getirmemesi sebebiyle zayi belgesi talebi reddedilmiştir:

“Bilgi işlem sistemlerinde muhafaza edilen elektronik defter ve beratların silinmesi, zarar görmesi, virüs bulaşması, siber saldırı vb. nedenlerle ulaşılamaz hale gelmelerini önlemek için mükelleflerin, e-defter ve beratlarının muhafaza ve ibrazı konusunda ve ayrıca kullandıkları bilgi işlem sisteminin sağlıklı biçimde çalışabilmesi ile ilgili yeterli teknik ve güvenlik önlemlerini almaları, bu kapsamda bilgi işlem sistemlerinde yaşanabilecek sorunlar nedeniyle elektronik defter ve beratlarını farklı ortamlarda yedeklemeleri basiretli bir iş adamından beklenen bir davranış olup Elektronik Defter Genel Tebliği’ne de uygundur. Davacı şirketin merkezinde bulunan bilgisayarda meydana gelen virüs bulaşması olayı nedeniyle bu bilgisayarda kayıtlı olduğu iddia edilen ticari defterlerin zayi olduğu ileri sürülmüş ise de Elektronik Defter Genel Tebliği uyarınca ikincil örneklerin tutulduğu ve bunlara da ulaşılamadığı ispatlanamamıştır. Bu durum karşısında, kanunda tahdidi olarak sayılmamakla birlikte isteme konu ticari defterlerin yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sonucu ya da bunlara benzer bir sebepten dolayı basiretli bir iş adamının göstereceği tüm dikkat ve özenin gösterilmesi halinde dahi önlenemeyen bir sebepten ötürü zıyaa uğradığının ispatlanamamış olması nazara alındığında Mahkemece zayi belgesi verilmesi talebinin reddine karar verilmesinde bir isabetsizlik görülmemiştir.” (İstanbul BAM, 43. HD, E. 2021/1970 K. 2021/1600 T. 23/12/2021)

Aşağıda yer verilen ilk derece mahkemesi kararında ise dava dosyası bilirkişiye tevdi edilmiş ve bilirkişi incelemesi sonucunda e-defterlerin zayi olması sebebinin davacının bilgisayarına yapılan siber saldırı olduğu tespit edildiğinden mahkemece davanın kabulüne karar verilmiştir.

“Bilişim sisteminde iddia olunan ve e-defterlerin silinmesini gerektirecek bir virüs ve zararlı yazılım mevcut ise muhasebe tekniği veya yasal mevzuat açısından yapılacak işlemlerin neler olduğu, e-defterler silinerek yeniden yüklenilmesinin gerekli olup olmadığı hususlarında rapor alınmak üzere dosyanın bilirkişilere tevdi edilmiştir. Bilirkişiler 24/09/2020 tarihli raporda özetle; davacının 2015 yılı E-defter kayıtlarının yok olduğu, siber saldırı sonrası şifrelendiği ve kurtulamadığı, kayıtlara ulaşılamadığının tespit edildiği, davacının e-defterlerinin ulaşılamaz olduğunu ispat edecek nitelikte işlemleri yerine getirdiği, e-defterlerin uzantılarının bilgisayar kayıtlarında mevcut olmadığı, ulaşılmadığı ve bunun sebebinin firma bilgisayarına yapılan siber saldığı olduğu, davacının e-defterlerinin silinerek yeniden yüklenilmesinin gerekli olduğu” hususlarında görüş ve kanaatlerini bildirmişlerdir. TTK 82. maddesi uyarınca zayi belgesi düzenlenebilmesi için davacının defter tutmakla veya saklamak ile yükümlü olması, zayi olan belgelerin kullanılmış defter ve belgeler olması, usulüne uygun tutulmuş olması, başvurunun 15 günlük hak düşürücü süre içerisinde yapılmış olması gerekir. Davacı …A.Ş.’nin TTK 82. maddesi uyarınca defter tutmakla veya saklamak ile yükümlü olduğu, 2015 yılı Yevmiye Defteri ve 2015 yılı Defteri Kebir’ine siber saldırı olduğu, ….Ltd. Şti. tarafından durum tespit tutanağı düzenlendiği, bilirkişiler tarafından da e-defterlerin zayi olmasının sebebinin davacının bilgisayarına yapılan siber saldırı olduğunun tespiti ile davacının davasının kabulüne karar vermek gerekip aşağıdaki hüküm tesis edilmiştir.” (İstanbul 12. Asliye Ticaret Mahkemesi, E. 2020/453 K. 2020/459, T. 30/9/2020)

Güncel durumda e-defterler dâhil diğer defter ve belgelerin zayi olması durumunda tacirin basiretli iş adamı gibi davranma yükümlülüğü yerine getirerek buna rağmen önlenemeyen bir sebepten ötürü defter ve belgelerin zıyaa uğradığının ispatlanması mahkemenin lehe karar tesisinde önem arz etmekte olup, mahkemelerce ekseriyetle bilirkişi incelemesi yapılmak suretiyle vakanın tespiti üzerine talepler karar bağlanmaktadır.

Saygılarımızla,

Taşkın & Şimşek Avukatlık Ofisi